Dwende at Aswang: Mga Paniniwalang Bikolnon

Pagtatagpo sa Dwende at Aswang

Napakahalagang pag-aralan ang mga sinaunang paniniwala ng ating mga ninuno. Sa tingin ko, sa pamamagitan ng pagbabalik-tanaw sa mga paniniwalang ito ay ma-isasalamin sa atin ang kanilang kinagisnang kultura, paraan ng pamumuhay at pagtingin sa mga bagay-bagay. Sa ganitong paraan, harinawa’y maunawaan natin ang ating pagkakakilanlan bilang isang pamayanan labas sa mga kolonyal na konseptong ating niyakap sa mahaba-haba ring panahon. Hindi kaila sa amin sa Bikol ang paniniwala sa mga lamang-lupa at mga hindi nakikitang hindi tao. Sa katunayan, ang mga kwento tungkol sa mga kakaibang nilalang na ito ay naging panakot ng aming mga magulang noong mga bata pa kaming magkakapatid. Mas lalo pa itong napatingkad sa akin dahil sa isang karanasang hindi ko rin makalimutan noong maliit pa ako.

Naalala kong mahilig akong maglaro mag-isa sa likod bahay namin. Mapuno kasi duon kaya masarap maglaro sa makulimlik na lugar. Ngunit kinagabihan, bigla na lamang sumakit ang aking tiyan. Namimilipit ako sa sakit at pinagpapawisan ng malamig. Dinala ako noon sa pagamutan at nanatili ng isang linggo. Ayon daw sa duktor, pumutok na aking appendix kaya kailangan na itong alisin. Subalit sadyang mapagpaniwala ang aking nanay sa mga matatandang paniniwala. Kaya ako ay idinala sa isang albularyo sa Brgy. Sta. Cruz, hindi kalayuan sa amin. Ang albularyo ay kumuha ng isang maputing pinggan at nagsindi ng kandila. Matapos ang ilang orasyon, ipinadaan ang maputing pinggan sa ibabaw ng apoy ng kandila. Sa aming pagkamangha, nagkaroon ito ng larawan ng maliliit na nilalang, mga dwende nga daw. Malamang ay nabulabog ko sila noong ako ay naglalaro sa aming likod-bahay. Nagbigay ulit ng orasyon ang albularyo at may ipinahid na langis sa aking tiyan. Mula noon, hindi na muli sumakit ang aking tiyan.

Ang karanasang ito sa hindi maipaliwanag na pangyayari ay mauulit nang ako ay nasa hayskul na. Gabi na nang kami ay umuwi ng aking mga kaibigan galing sa isang okasyon. Una nila akong inihatid sa aming bahay sa Dayangdang. Kakaunti pa lamang ang mga karatig-bahay namin noon. Wala pa ngang mga poste ng ilaw. Ang tapat at gilid ng aming bahay ay puro talahib at puno ng saging. Nakatulog na ang aking mga kapatid at magulang kaya matagal tagal na rin kaming kumakatok sa pintuan. Sa hindi maipaliwanag na pangyayari ay may nakita kami sa tapat ng bahay naming ng isang malaking paniki na bigla na lamang lumipad. Dinig na dinig pa namin ang pagaspas ng pakpak nito. Maitim at mabilis ang galaw. Maaaring sa sigaw namin ay nagising ang aking tatay at kami ay pinagbuksan.

Paano kaya natin ito maipapaliwanag? Kathang-isip lamang kaya ang mga ito? O kaya naman ay may tungkulin kaya itong ginagampanan sa ating lipunan?

Pagtangkang Unawain ang Hindi Maunawaan

Isang paring Heswita ang nagtangkang unawain ang paniniwalang ito ng mga Bikolano. Sa kanyang akdang pinamagatang ‘An Mga Asuwang: A Bicol Belief’ ipinaliwanag ni P. Francis X. Lynch na ang paniniwala sa mga asuwang ay isang ‘living belief’ na kung saan nabibigyan ng buhay ang mga kwentong ito sa pamamagitan ng pagsasalin-salin sa iba’t-ibang henerasyon. Ang mga kwento ng asuwang ay inililipat ng mga magulang sa kanilang mga anak at sa mga anak ng kanilang anak. Pinag-aralan ni P. Lynch ang paka-kahulugan ng mga Bikolano sa mga asuwang sa pamamagitan ng pagpapakwento sa mga matatanda sa mga probinsiya ng Camarines Sur at Albay. Ang mga asuwang ay tumutukoy sa ‘man or woman possessing preternatural powers of locomotion and metamorphosis and an inhuman appetite for the voided phlegm and sputum of the deathly sick, as well as the flesh and blood of the newly dead’ (Lynch,402). Ipinaliwanag niya na marahil ang mga paniniwalang ito sa mga asuwang at iba pang mga kakaibang nilalang ay para panakot sa mga batang may matigas na ulo. Ayon din sa kanya, maaaring ang mga paniniwalang ito ay naging pamantayan rin ng mga Bikolano sa pakikisalamuha sa ibang tao. Pinananiwalaang ang mga asuwang daw ay hindi masyadong nakikisalamuha sa ibang tao, palaging mag-isa, tahimik at misteryoso/a.

Subalit nakaligtaang banggitin ni P. Lynch na marahil ang paniniwala ding ito ay naging paraan ng Simbahang Katoliko upang ma-isanib sa katutubong konsepto ang kanilang itinuturo tungkol sa Diyos at mga santo. Katulad na lamang ng mga orasyong ibinabanggit ng mga kakaibang nilalang bago sila magkatawang asuwang. Isa sa mga orasyon na ito ay ‘Siri-siri, daing Diyos kung banggi; labaw sa kakahoyan, lagbas sa kasirongan.’ Sa wikang Ingles ‘Siri, siri, there is no God at night; over trees, under houses’ (Lynch:407).

Sa aking pagtingin, taliwas ito sa mga naunang paniniwala ng mga Pilipino na sumasalamin sa animismo. Ibig sabihin, bago pa dumating ang mga Kastila, pinaniniwalaan na ng mga Pilipino na may mga diyos ang batis, ilog, gubat, at iba pa. Sa tingin ko naging kasangkapan lamang ang mga paniniwala sa aswang ng mga Kastila upang maipalaganap ang Kristiyanismo. Maaaring ang pagkatakot sa Diyos ay ang pagkatakot sa pagkawala sa landas patungo sa kanya. Ang pagiging asuwang, pagiging malihim, mapag-isa at misteryoso/a ay hindi angkop sa kulturang Kanluranin kaya na-imbento ang mga asuwang at dwende. Sila ang mga

Kaya nga may mga katanungan pa rin na kailangan nating sagutin. Buhay na kaya ang mga paniniwalang ito bago pa dumating ang mga Kastila? May mga aswang at dwende na kaya sa mga isipan ng mga bata noong mga sinaunang panahon? Dwende at aswang, sila nga ba ay mga kathang isip lamang o mga buhay na nilalang?

Sanggunian:

Lynch, Francis, S.J. An Mga Asuwang: A Bicol Belief. Philippine Social Sciences and Humanities Review, Vol. XIV, No.4, pp.401-427.