Isang Maikling Reaksyon sa Isang Mahabang Pelikula ni Lav Diaz

Melancholia. Maaga pa lamang ay nasa sinehan na ako ng Gateway Mall para sa tampok na pelikula ng Cinemanila ngayong 2008. Bitbit ang aking baon na 2 cheeseburgers at 1 litro ng C2, Masaya akong bumili ng tiket bagamat may kamahalan. Php301 pesos ang tiket pero ano ba naman ito kumpara sa natatangi at kaisa-isang public viewing ng pelikula ni Lav Diaz na nanalo ng Orizzonti Prize sa Venice Film Festival. Dapat nag-umpisa ang pelikula ng 12 ng tanghali subalit nagkaroon ng aberya. Mag aalas dos na nang malaman namin na mayroong teknikal na problema. Digital kasi ang pelikula at mukhang hindi mabasa ng DVD player ang unang bahagi ng 9 na oras na pelikula ni Direktor Diaz. Nagpaumanhin ang mga namamahala at sinabing sisimulan ang pagpapalabas sa ikalawang bahagi na ng pelikula. Bagay na hindi naman ikinatuwa ng ilang nagtangkilik. May ilan din namang humingi ng refund. Binalak ko rin sanang mag-refund buti na lamang at nanaig pa rin ang aking kagustuhang mapanood ang pelikula. Hindi naman kami binigo dahil sa kahulihan, ipinalabas pa rin ang unang bahagi ng pelikula. Sa aking akala, mukhang ayaw lang talagang ipalabas ng namamahala sa Gateway dahil sa ilang eksenang mainit na pagtatalik ng babae at lalaki. Napakiusapan na lang siguro ng ilang tao na higit sa eksena ay ang mensahe na ipinapakita ng pelikula. At higit sa lahat, mas mahalaga ang pelikulang ito kaysa sa mga pelikulang High School Musical at Body of Lies na kasabay na ipinalabas. Malalim ang kwento. Madilim. Malungkot.

Melancholia. Tungkol ito sa 3 magkakaibigan na sina Rina, Julian at Alberta na pawang nakikipagsapalaran sa gulong ng palad bilang mga naghahanap sa kani-kanilang minamahal na mga desaparecidos. Dahil sa labis na kalungkutan at pangungulila, dumaan sa proseso ng paglubog o immersion ang kani-kanilang personahe. Kakaiba ang immersion nila sapagkat nagpapanggap sila sa isang lugar na walang makakakilala sa kanila. Kaya si Rina, isang nangungulilang asawa, ay nagpanggap na madre na namamalimos para sa mahihirap. Si Julian, isang manunulat at publisher, ay nagpanggap bilang isang bugaw. Si Alberta naman, isang prinsipal ng pampublikong paaralan, ay nagpanggap bilang isang puta. Sa Sagada nila napagpasiyahang gawin ang kanilang paglubog, ang Sagada na kilala bilang isang lugar ng pagpapagaling ng mga pagal na katawan at kaluluwa. Ang mga katauhan nina Rina, Julian at Alberta ay larawan ng lahat ng nagdadalamhati, nangungulila at nagmamahal na mga kaibigan, asawa, kapuso at kapamilya ng mga desaparecidos. Subalit inilalarawan din nila ang kinahitnan ng isang bayang sawi. Isang baying patuloy na nangangapa, nagagalit, nababaliw at naghahanap ng katahimikan sa dilim.

Melancholia. Tungkol ito sa atin. Sa mga madre, pari, burgis, mahirap, mayaman, mangmang, may pinag-aralan, babae, lalaki, tomboy, bakla, bata, matanda, rebolusyonaryo. Tungkol ito sa pamamayagpag, pagbagsak, tagumpay, pagkatalo. Tungkol ito sa sari-saring emosyon ng isang bayan na naghahanap ng pagkakakilanlan. Katulad ng mga tauhan, kailangan ng ating bayan na harapin ang nakaraan, tuligsain ang mapaniil na nakagawian at hayaang maghilom ang sugat na gawa ng karahasan ng kasaysayan. Katulad ng pangwakas na tagpo ng pelikula, naghahanap pa rin tayo ng pagkakakilanlan. Ayaw pa rin nating tanggapin ang nakaraan. Ayaw pa rin nating tanggapin na tayo ay si Julian.

Melancholia. Inaaanyayahan tayong mag-isip, magmuni muni kung baga tungkol sa ating nararamdamang kalungkutan.Inaanyayahan tayong tuminigin sa ating sariling kahinaan, mga pighati at karupukan. Ika nga ng isang karakter sa pelikula, ang kasiyahan ay isa lamang konsepto. Sa katunayan, araw araw pilit tayong kumakalawa sa kalungkutan na bumabalot sa atin. May katapusan ba ang kalungkutan? Ayon sa pelikula, wala. Para sa akin, wala.

Melancholia.

Ganito Kami Noon

Lumaki ako sa probinsya. Hindi ko ito ikinahihiya. Tubong-Bikol ako, ika nga ‘oragon’. Hindi pa uso noon ang cellphone. Naalala ko nga, minsan din kaming nahumaling sa mga radio transmittor upang makapag-usap ng mga kaibigan ko. Wala pa rin naman noong internet, pero may kompyuter na. Subalit karamihan pa rin sa amin ay gumagamit ng makinilya para sa aming assignments. Wala pang Jollibee o Mcdonalds noon. Meron pa lamang ay Bigg’s Diner, Graceland at Moderna. Aaminin ko isa ako sa mga tagahanga noon ni Lito Lapid. Bagamt nanonood din ako ng mga pelikula nina Arnold Swazenneger (tama ba ang spelling nito) at ni Sylvester Stallone, mas gusto ko ang postura ni Lito Lapid. Double screening pa ang mga sinehan noon sa Naga. Mayroong Emily Theater, Bichara Theater, Vic Theater, Alex Theater, at marami pang iba. Ngayon ang dalawang nauna na lamang ang natitira. Marami ring mga simbahan. Andyan ang Naga Cathedral, Basilica, San Francisco Church at Peñafrancia Church. Bukod dito mayroong mga kapilya ang halos lahat ng barangay. Naaalala ko na dinig na dinig namin ang kalembang ng kampana ng kapilya sa Brgy. Dayangdang tuwing Sabado at Linggo. Mayroon ding public library sa itaas ng isang building ng bangko. Subalit sa unang tingin mo pa lamang ay parang hindi library dahil bukod sa luma na ang mga libro ay mainit at maalinsangan pa. Ngayon, state of the art na ata ang library na ipinangalan pa kay yumaong Senador Raul Roco (na ayon sa marami, ang ‘The best president we never had’). Marami ring plaza. May plaza sa Barlin Street, kung saan naroon ang rebulto ni P. Jorge Barlin. Mayroon ding Quince Martires at ang malaking plaza sa gitna ng syudad (ano nga ba ang pangalan noon?). Naalala ko mayroon pang malalaking piyesa ng chess kung saan maaari kayong maglaro. Mayroon ding lugar kung saan may nangyayaring debate na karamihan ay mga matatanda. Masarap panuorin at pakinggan habang nag-uusap sila ng kung ano-anong bagay, mapa-pulitika man o mapa-ordinaryong bagay. Mayroon ding malaking telebisyon na kung saan tuwing mahal na araw ay nagpapalabas ng mga senakulo. Mayroon ding mga resort at swimming pools. Mayroong Carolina Resort, Peñafrancia Resort at Civic Center. Madalas kami ng pamilya ko sa huli kasi malapit dati ito sa aming tirahan. Madalas kaming magnight-swimming doon.

Katulad din ng maraming kabataan noon, nahumaling din ako sa iba’t ibang laro. Sari-sari ang mga ito, mapaholen man, text o shato. Sa paaralan, naglalaro ako ng basketball, chess at patintero. Ang hindi ko lamang nalaro ay yung karate base. Ewan ko kung sino ang nag-imbento nuon. Hybrid siya ng agawan base na laro na sa halip na tatayain mo ang kalaban sa pamamagitan ng pagdampi ng kamay sa katawan ay magsisipaan kayo. Marahil natakot akong masaktan noon.

Hindi ko na alam kung ano na ang itsura ng bayang nakagisnan ko noon. Hindi na kasi ako madalas makauwi sa amin dala ng maraming trabaho dito sa Maynila. Huling punta ko sa amin, napansin ko na marami nang nagbago. Marami na ang naglitawang ukay-ukay, mga nagbebenta ng pirated CDs at DVDs at may traffic na rin! Marami na ring mga hotel at motel. May mga naglipana na ring nagbebenta ng panandaliang aliw. Mayroon na ring mga maliliit na malls at mayroon na ring SM na tinatayo. Sa ngayon, hindi ko na kilala ang bayang kinalakihan ko. Ako kaya, kilala kaya ako ng bayan ko?

KUNG BAKIT TAHIMIK ANG MGA MAKA-KALIKASAN SA ISYU NG PAGDAMI NG POPULASYON

Bakit nga ba tahimik ang mga maka-kalikasan (environmentalists) sa isyu ng paglobo ng populasyon? Hindi ba na isa sa mga dahilan ng pagkasira ng ating kalikasan ay sanhi ng walang pakundangang pag-gamit ng tao? Kaya nga sa pagdami ng gumagamit nito ay lumalala ang kundisyon ng kalikasan. Halimbawa na lamang ay ang mga nangyayari sa mga pamayanan sa baybayin na kung saan lumalaki ang bilang ng mga taong nakikinabang sa likas yamang dagat. Subalit sa pagdami ng mga tao sa mga pamayanang ito ay kaakibat ang pag-igting ng kumpetisyon sa pag-gamit ng pangisdaan. Kaya sa huli, dumarami ang bilang ng mga mangingisda at mga umaasa sa pangisdaan samantalang ang ekosistema ay nananatiling malubha ang karamdaman. Dagdag pa dito, ang mga bakawanan ay patuloy na nasisira sanhi ng pangangailangan sa pabahay at palupa para sa mga mangingisda sampu ng mga kaanak nito. Sa kalunsuran naman, hindi na tayo nagugulat sa tambak tambak na basura sa ating kapaligiran. Nakailang beses na ring nanawagan ang lokal na pamahalaan ng bayan ng Rizal na hindi na nito kayang kunin ang basura sa Maynila dahil mapupuno na ang tambakan ng basura sa kanila. Normal na rin ang mga basurang nakalutang ss mga estero at ilog. Normal na rin makalanghap ng usok na dala ng mga pabrika at sasakyan. Normal na rin ang mga nagsisiksikang bahay magin man sa Makati, kung saan hindi mo inaakalang mayroon pa ring mga dikit dikit na barong-barong, naliligo sa kalye, nag-iinuman, namamalimos…

Nasaan na ang mga environmentalists sa usapang may kinalaman sa pagdami ng populasyon? Natatakot nga ba sila sa parusa ng Simbahan? Na baka dumating ang panahon ay hindi na sila makapagkomunyon o makapagpakasal sa simbahang nais nila? Nasaan ang ang environmentalists habang pinag-uusapan ang isa sa mga kritikal na usapin na nagpapalala sa kundisyon ng ating kalikasan? Magparamdam naman sana sila…

DAGDAG NA TAKE HOME PAY, PARA KANINO AT PARA SAAN

Magkahalong galak at pangamba ang naramdaman ko nang mabalitaan ko noong nakaraang lingo na nilagdaan na ni Gng. Arroyo ang R.A. 9504 na magbibigay ng karagdagang take home pay mula sa exemption sa buwis ang mga minimum wage earners sa ating bansa. Nagagalak ako sapagkat napapanahon na may ginawang mabuti ang pamahalaan sa gitna ng tumataas na presyo ng mga bilihin, mapa-gasolina man ito o mapa-pagkain. Sa kabilang banda, nangangamba naman ako sapagkat baka ito ay isang pakulo na naman ng pamahalaan upang pakalmahin ang mga mamamayan sa kanilang karaingan sa korupsyon at pagiging lehitimong pangulo ni Gng. Arroyo. Maaari tayong magnilay nilay ng totoong dahilan kung bakit ito naisabatas kaugnay ng mariing pagtutol ng mga pribadong kumpanya at korporasyon na pinamamahalaan ng mga elitista sa ating lipunan. Kung matatandaan, malinaw na ipinahayag ng mga may-ari ng kumpanyang ito na tinututulan nila ang anumang panukalang batas tungkol sa pagtaas sa sweldo ng mga manggagawa. Matatandaan din na ipinatupad na ang 20 pesos na pagtaas ng sweldo ng mga mangagawa sa Kalakhang Maynila subalit ito ay pagkatapos lamang na upuan at kausapin ng Gng. Arroyo ang mga may-ari ng kumpanya tungkol sa pangangailangang pagtataas ng sweldo. Hindi ko tuloy lubos maiwasan na magtanong kung mayroong usapan ang mga elitista at ni Gng. Arroyo na ang resulta ay ang pagsasabatas ng R.A. 9504 o Tax Relief for Minimum Wage Earners Act. Bakit isinabatas ito samantalang tuwiran namang polisiya ng ating pamahalaan ang pag-abot sa balanseng budget ng ating bansa sang-ayon sa itinakda ng International Monerary Fund (IMF), na matagal na tayong inaalipin? Mas kaduda duda pa ang palabas na ito dahil ang pangunahin may-akda ng nasabing batas ay walang iba kundi si Sen. Mar Roxas, na hindi ko alam kung nagpapabango lamang ng pangalan o dili naman kaya ay ipinagtatanggol lamang nito ang interes ng kanyang angkan na nagmamay-ari ng ilang malalaking kumpanya sa ating bansa. Isinabatas kaya ito upang maibsan ang pagpupumilit ng taong bayan na taasan ang sweldo ng mga manggagawa? Ano kaya ang napagkasunduan ni Gng. Arroyo at ng mga nagmamay-ari ng mga naglalakihang kumpanya?

Hindi kaya napagkasunduan nila na wala nang pagtataas ng sweldo ng mga manggagawa sa mga susunod na taon, lumala man ang krisis o hindi? Hindi kaya napagkasunduan nila na ang halagang kita na mawawala sa pamahalaan bunsod ng batas ay ibabalik ng mga kumpanya sa pamamagitan ng pagpapataw ng buwis sa mga kliyente nito sa pamamagitan ng E-VAT? Kaya ang mangyayari ay magsasaya ang taong bayan dahil sa batas subalit hindi nila alam na ito ay babalik din naman sa mga bulsa ng mga kumpanya at sa pamahalaan. Kaya ang mangyayari hindi pa rin naman lilihis ang bansa sa usapan nito sa IMF na matamo ang balanseng budget sa mga susunod na taon. Kahanga-hanga ang mga palabas na ito ng pamahalaan. Sa halip na bigyan ng solusyon ang suliranin ay pina-ikot ikot pa ang mga ulo ng taong bayan. Sa halip na bigyan ng karampatang pagtaas ng sweldo ng mga manggagawa ay binabaan na lamang ang buwis na binabayaran ng mga ito. Tuwang tuwa ang mga may-ari ng mga kumpanya at korporasyon! Sa halip na gumastos ang pamahalaan sa mga serbisyo sa kalusugan, edukasyon at kalikasan gamit ang pera galing sa buwis, mas pinili ng pamahalaan ang isang populist na paraan. Isang paraan na panandalian lamang at mas makakatamasa ang mga middle class hindi ang mga tunay na naghihirap sa bayan (ayon kay Propesor Solita Monsod). Ang mga naghihirap sa bayan ay walang mga trabaho na makita o angkop sa kanilang kakayahan. Ang mga mahihirap sa bayan ay ang mga nagkakalkal ng basura, mga nagtitiyagang magmaneho ng bus, tricycle at jeep kahit na tumataas ang presyo ng langis, mga nagtitinda sa mga turo turo at mga by call na karpintero, tubero at iba pa. Ang tunay na makikinabang sa batas ay hindi sila na nagdarahop sa buhay at matagal nang hindi nabibigyang pansin ng ating pamahalaan.

Ang mga kundisyong ito ay nakakapangamba sa isang lipunang bugbog sarado na sa iba’t ibang suliranin na ang natatanging maydala ay ang ating pamahalaan. Isang pamahalaan na malaki ang pangangailangan sa taong bayan upang maitayo ang lehitimo nitong pamamahala. Subalit ang tanong, kailangan ba naman ng taong bayan ang pamahalaan?

Ayaw Kasi ni Papa ng Iyakin

Mag-iisang buwan na noong mamatay ang aking ama dala ng sakit sa baga. Chain-smoker kasi, nag-umpisa sa Hope, Marlboro hanggang mapunta sa Winston lights. Subalit hindi ako magsusulat tungkol sa kanya o kaya tungkol sa samahan namin bilang mag-ama. Ayaw niya ng sentimental, ni ayaw niya nga magpaburol kasi ayaw niya ng iyakan.

Kaya nga hindi ako magsusulat tungkol sa kanya kundi magsusulat ako tungkol sa karanasan ko sa ating mga pamahiin kapag mayroong namatay. Napapatawa na lamang ako sa ilang mga bagay na pinaniniwalaan pa rin sa aming bayan sa Naga City, na kung tutuusin ay isang siyudad na. Alam ko na ang ilang pamahiin kapag mayroong namamayapa sa atin. Noong maimbitahan kami ng isang kaibigan dahil namatay ang kanyang kamag-anak, kapansin pansin na naglalaan pa rin ng upuan at pagkain ang namatay. Tanda ito ng pagkilala na nananatili pa rin ang kaluluwa ng namatay sa mundo, hindi sila kaagad agad pumupunta sa kung saan man sila dapat pumunta. Ang nakakatuwa pa rito, ang aming kaibigan ay mula sa mayaman at maimpluwensiyang pamilya sa malayong probinsiya sa Hilagang Luzon. Patunay na ang pamahiin ay buhay pa rin, mayaman man o mahirap.

Noong namatay ang aking ama, pinagsabihan kami ng aming ina na iwasang tumulo ang aming luha sa kabaong. Magiging mabigat daw kasi ang pagkamatay sa aming ama pati na rin sa amin. Lubos na pinag-isipan ko tuloy ito sapagkat tumulo ang aking luha sa kabaong ni papa, hindi ko na lamang isinabi ito sa aking ina. Sa payo ng ilang matatanda, sinunod din namin ang pamahiin na kailangan maghugas ng paa bago pumasok sa bahay pagkatapos ng libing. Hindi ko lubos maunawaan ang dahilan nito. At ayoko na ring mag-isip ng kapanahunang iyon.

Isa pang pamahiin na aking ikinagugulat ay ang ipinayo sa aking ina na magkulong muna ng 3 araw sa kwarto at iwasang kausapin ang mga kapatid kong may-asawa. Sabi ng matatanda, baka raw maging balo rin ang mga kapatid ko. Kaya nga ako na lamang ang ipinasama sa aking ina sa kwarto dahil ako na lamang ang walang asawa sa aming magkakapatid. Sa loob-loob ko lang, nabalo na nga ang aking ina, kukulungin pa ng 3 araw sa kwarto. Parusa ba ito? Ewan ko.

Pamilyar din tayo sa pa-siyam. Subalit laking gulat ko pa rin nang sinabi ng nagdarasal na gumuhit ng bungo sa telang itim na inilagagay namin sa mesa na may larawan ni papa. Dito hindi ko na napigilan ang sarili ko, tinanong ko ang nagdarasal kung bakit kailangan pa nito. Sabi niya lamang, ‘iyan ang pamahiin natin eh.’ Pabirong sabi nga kapatid kong lalaki ‘nabanggit naman natin na Katoliko tayo, di ba?’

Buhay na buhay ang mga sinaunang paniniwala at pamahiin ng mga Pilipino bagamat marami na ring nagbago sa ating lipunan. Minsan nakakairita subalit para sa iba mahalaga ang ipagpatuloy ang mga paniniwalang naging gabay at gawi ng ating mga ninuno noon. Wala namang mawawala sa atin kung ating susundin. Subalit ang higit na mahalaga para sa akin ay ang mataimtim na paggunita sa mga namayapang kamag-anak at malapit sa puso natin. Sa bandang ito, titigil na ako. Ayaw kasi ni papa ng iyakan.

ANG KRISIS SA BIGAS AT ANG KRISIS SA PAGKAIN

Hindi ko lubos maunawaan nang mabasa ko sa mga pambansang pahayagan na umaangkat pala tayo ng ilang libong toneladang bigas galing sa mga karatig nating bansa katulad ng Vietnam. Higit pa ang aking pagkagitla nang mabasa ko na matagal na rin pala tayong umaangkat ng bigas. Subalit ngayon lamang natin napansin kasi nga sa nakaambang krisis ng bigas sa buong daigdig. Marami ang mga naging paliwanag ditto. Unang-una, lumaki na daw ang bilang ng mamamayan na nagkaroon ng kakayahang bumili ng bigas. Marahil dala ito ng natamasang pag-angat sa buhay. Pangalawa, sadyang bumaba ang produksyon ng bigas kaya nagkaroon ng pagbaba sa suplay. Marahil dala ito ng pagbabago sa klima na kung saan ang dating mga lupang umaani ng masagana ay nagiging tuyot na at hindi na kapaki-pakinabang. Sa Pilipinas, dumaragdag pa sa suliranin ng pagbabago sa klima ang walang pakundangang pagdeklara ng mga lupang pambukid bilang lugar pang-industriya.

Subalit ang nakakapagkataka bakit hindi umaamin ang ating pamahalaan na may krisis nga sa bigas. Kung malinaw pa sa tubig na may nakaambang na suliraning ganito kalaki, bakit hindi pa tayo umamin at masimulan na ang mga karampatang hakbangin upang matugunan ang problema? Naalala ko tuloy na ganitong ganito rin ang problema pagdating sa usaping pagkasira ng likas yamang dagat sa ating bansa. Dahil sa hindi na maganda ang kalagayan ng halos lahat na pangunahing lugar pangisdaan sa Pilipinas, kumukunti na ang nahuhuling isda ng mga magigiting nating namamalakaya. Katulad ng krisis sa bigas, marami na ring mga siyentipikong pag-aaral tungkol sa kalagayan ng ating pangisdaan na nagsasabing naabot na ng kasalukuyang panginigsda ang sukdulan. Kapag ipinagpatuloy pa ang kasalukuyang pangingisda, malamang wala nang isdang makakain ang mga susunod na henerasyon.

Sa kasamaang palad, hindi matanggap ng Bureau of Fisheries and Aquatic Resources (BFAR), ang ahensiya ng pamahalaan na namamahala sa pagtugon sa mga usaping may kinalamanan sa pangisdaan. Bagamat mismong mga eksperto na nila ang nagsasabi na may krisis sa pangisdaan, tila bagang walang narinig o nakita ang BFAR. Nangangamba kaya sila na kapag idineklara nilang may krisis sa pangisdaan ay mayroong masamang epekto ito sa ating pangangalakal ng mga pangunahing produkto ng dagat katulad ng hipon, seaweeds at iba pa? Subalit ano ba naman ang pag-amin na may suliranin. Malamang hindi nila alam ang kanilang gagawin sa harap ng nakaambang problema sa pangisdaan.

Ang krisis sa bigas at ang krisis sa pangisdaan ay nangangahulugang mayroon tayong problema sa pagkain sa hinaharap. At kung dumating man tayo sa puntong wala na talaga tayong makuhang pangtawid gutom dahil nga huli na ang lahat, hindi kaya mas malaking suliranin pa ito. Hindi ba habang may panahon pa ay matanggap natin ang ating mga pagkakamali at matugunan ang problema… na imbes na mag-angkat ng bigas ay disin sana ay mas ipina-unlad pa natin ang mga sakahan at bukirin… na imbes na panandaliang magkamal ng dolyar galing sa mga produktong ating ibenebenta sa ibang bansa ay protektahan at pagyamanin natin ang mga natitirang lugar pangisdaan sa bansa. Sana ay magising na tayo sa katotohanan, may krisis sa pagkain… may krisis sa bigas… may krisis sa pangisdaan.

ANG PAGKASIRA NG KALIKASAN AT ANG KRISIS NG KAPITALISMO

Hindi maihihiwalay ang pagkasira ng likas yamang dagat sa krisis na kinasasadlakan ng kapitalismo sa buong mundo. Nakaugat ang pagkasira ng mga kagubatan at pagkalason ng karagatan sa kabiguan ng kapitalismo na palawakin pa ang nais nitong puwang para ito ay mas maka-alpas sa kasalukuyang kalagayan. Masasabi natin na naabot na ng kasalukuyang sistema ang sukdulan nito at wala nang iba pang maaasahan kundi ang ito ay magupo. Subalit sa ilalim ng kapitalismo, napakalaki ang ating naging kasalanan sa kalikasan. Kaya nararapat lamang na atin nang paghandaan ang karampatang kabayaran sa ating mga kasalanan. Sa usaping pagkasira ng kalikasan, mas malaki ang naging kasalanan ng mga mayayamang bansa na mas pinili pa ang maubos ang kanilang natitirang mineral upang maabot ang huwad na kasaganahan na kanilang panandaliang tinamasa. At malaki rin ang kanilang naging papel sa pagkaubos ng mga mineral ng mahihirap na bansa na kanilang inangkat sa ilalim ng hindi pantay na kasunduan sa pangangalakal. Sa kabilang banda, malaki rin ang kasalanan ng mga naghahariang uri sa lahat ng bansa sa mundo. Ito ay dahil sila ang naging pabaya sa pangangalaga at pagtatantya na may matitira pang likas yaman para sa mga susunod pang henerasyon. Akala ng mga mayayamang bansa at ng mga naghaharing uri na umaapaw sa kasaganahan sa likas yaman ang buong mundo. Na hindi nauubos ang likas yaman. Kaya sa ilalim ng kapitalismo, tuloy tuloy ang paghuhukay ng mga mineral upang makapagpatayo ng mga naglalakihang gusali at makagawa ng iba’t ibang palamuti sa bahay at sa katawan. Saka pa lamang nagising ang iilan sa katotohanan pagkatapos na makaranas ng pagtigil sa pag-unlad ang mga bansang nagbabandila ng kagalingan ng kapitalismo. Mayroon naman na sanang nakitang solusyon ang ilang ekonomista upang ipagpatuloy kahit papaano, kahit kakaparangot na pag-unlad sa pamamagitan ng pagpipiga ng interes sa kapital. Subalit panandalian lamang ang solusyon at muli sunod sunod na krisis ang naranasan ng buong mundo higit pa sa mga bansa sa Asya noong krisis ng 1997. Sa ngayon, tila wala nang sigla ang sistemang pinalawak at dinikta ng Estados Unidos sa buong mundo. Ang iba’t ibang institusyon katulad ng World Bank, International Monetary Fund at World Trade Organization ay pawang hindi na makaahon sa kumunoy na kinasasadlakan nito.

Ano na nga ba ang ating inaasahan sa pagkalugmok ng kapitalismo sa buong mundo? Magkakaroon ba ng kapalit ang sistemang may malaking pananagutan sa kalikasan? At kung mayroon mang papalit na sistema, ano ang porma nito at ano ang ating kasiguruhan na mapapangalagaan nito ang ating kalikasan?

May Bagong Mukha ang Katipunan

Mahalaga ang naging ginampanan ng Katipunan sa ating kasaysayan. Ito ang nagsilbing binhi ng rebolusyon ng mga Pilipino laban sa mapaniil na pamahalaang Kastila. Tila bagang tayo ay ipinaaalalahanan ng makasaysayan Katipunan sa kasalukuyang sitwasyong ating kinasasadlakan. May kakaibang rebolusyon ang nangyayari sa Katipunan Avenue.

Sa ordinaryong araw, ang kahabaan ng Katipunan ay nagiging masikip dala ng mga sasakyan ng mga mag-aaral papasok at papalabas ng mga paaralan ng Pamantasan ng Pilipinas-Diliman, Miriam College at Pamantasan ng Ateneo de Manila. Makikita rin ang iba’t ibang kainan, inuman at mga opisina. Subalit sa kakaibang panahon, ang kahabaan ng Katipunan ay nagiging lugar ng pagsasaisa ng damdamin ng iba’t ibang uri ng tao, bata man o matanda, babae o lalaki, elitista o kapus palad. Nangyari na ito noong EDSA II kung saan ang mga mag-aaral, mga guro at ilang non-government organizations ang nagpasimuno na magkaroon ng noise barrage laban sa korupsyon ng pamahalaang Estrada. At sa ngayon, muli ginigising ng busina ng sasakyan, ng tambol ng drums, ng hiyaw ng mga mag-aaral at ng hiyaw ng mga aktibista, ang natutulog na damdamin ng Katipunan.

Sabay ng pagdiriwang ng EDSA I, ang kahabaan ng Katipunan muling naging tagpuan ng mga ideyang kumikiliti sa isipan at damdamin ng mga tao. Patuloy na lalakas ang hiyawan at sigawan hanggang makarating ito sa Malacañang at sumambulat sa mga naghahari-harian na marami pa rin sa mga Pilipino ang nagpapahalaga sa katotohanan, pagiging makabayan at naghahangad ng kasaganahan. Humanda ang mga naghahari-harian! Andito na ang Katipunan!

Kung Hindi Ipinukol Hindi Bubukol

Kahanga hanga ang ipinakitang katatagan ng loob ni Jun Lozada sa pagbunyag ng kanyang nilalaman tungkol sa korupsyon sa pamahalaan partikular sa ZTE Broadband Scandal. Bagay na hindi na dapat ikinakagulat ng marami sa atin dahil matagal naman na nating alam na may mga nangyayaring kabulastugan sa karamihang transaksyon sa ilang mga ahensya ng pamahalaan. Ang akin lamang ipinagtataka ay kung bakit ang pagsasalita ni Lozada ay naging mainit na isyu. Hindi kaya dahil ito ay kinasasangkutan ng malaking pera na humigit kumulang na 300 milyong piso? Marahil kaya ito ay bunsod na rin ng ipinagsamang galit ng buong bayan sa pamamalakad ni Pangulong Gloria Macapagal Arroyo?

Ano man ang totoo, saan nga ba lulugar ang ordinaryong mamamayan sa bangayan at palitan ng kanya kanyang bersyon ng katotohanan ang magkabilang panig, ang mga galit kay PGMA at ang kanyang mga kaalyado? Kung tutuusin, hindi naman nararamdaman ang init ng bangayan sa mga malalayong probinsya bagamat naririnig at napapanuod ang anumang nangyayari sa Imperial Manila. Nang nasa kainitan ang pagdinig ng pasabog ni Lozada sa Senado ay nasa isang bayan ako ng lalawigan ng Quezon. Tila bagang nasa ibang mundo ako at iba ang nararamdaman at ipinahahalagahang isyu ng mga tao sa kanayunan. Ika nga ng isa kong kasama ‘Hindi sila maka-relate.’ Kung hindi man sila makasabay sa agos ng isyu sa Kalakhang Maynila, mayroon bang ibig ipahiwatig ito? Hindi kaya hindi natin nakikita ang ibang isyu na mas malapit sa mga ordinaryong mamamayan hindi lamang sa pag-aaway ng mga naghaharing elitista at nag-aastang elitista sa ating lipunan? Hindi kaya ang bersyon ng katotohanan na dapat natin paniwalaan ay ang sitwasyong mayroon tayong problema sa istruktura ng ating lipunan? Na ang isyu ay hindi lamang patungkol kung gaano kagarapal ang pamahalaan sa pagbibigay ng mga pabor sa malalapit nitong kamag-anak, kaibigan at kaalyado. Sa halip, tila nagbubulagbulagan tayo at ayaw nating tanggapin na mayroon tayong mahinang estado na walang kakayahang magparusa sa mga pasaway na miyembro ng mga elitista. Na ang ating estado ay nasa kontrol pa rin ng iilang malalaking tao at makanti mo lamang sila ay magbubunsod ng panibagong People Power. Malaki ang suliranin ng ating lipunan. Naniniwala ako na kahit sino mang nakaupong pangulo sa ngayon at kahit ilang Lozada ang lumabas hanggat hindi natin napapalakas ang mga institusyong magtatanggol sa mga ipinapahalagan ng ating demokrasya tuloy pa rin ang away at palitan ng kani kanilang bersyon ng katotohanan. Hanggat walang reporma sa burukrasya, hanggat ang mga nakaupo ay walang kakayahang mamuno, hanggat ang mga lider natin ay walang kapangyarihang magpasunod, hindi uusad ang Pilipinas.

Bawat Umaga May Hatid na Ngiti

Dumadami ang bilang ng pamilyang Pilipino na naninirahan sa kalsada. Hindi naman na kailangan pang patunayan ito ng survey at statistics. Kung madalas kang dumaan sa kahabaan ng Aurora sa Siyudad ng Quezon, sadyang karaniwang lamang sa pangaraw-araw na buhay ang may kumalabit at mamalimos na mga bata, matanda, babae man o lalaki. Minsan nakakainis at nakakasira ng araw kapag nakakasalamuha ko ang ilan sa kanila. Subalit kadalasan, nakakaawa dahil sa kung anong ganda ng ekonomiya na ipinipinta ng ating pamahalaan ay siya namang kapangit sa katotohanan. Tila bang ang kasinungalingan ay pilit na ginagawang katotohanan hanggang hindi na natin malaman kung ano na nga ba ang totoo at hindi.

Subalit sa gitna ng mukha ng kahirapan sa kabihasnang Maynila, mayroon pa ring mga bagay na nakakapangiti sa akin, maliit man itong ituring. Isang maliit na bagay na hatid ng munting ngiti ng isang batang nakatira sa kalye sa may N. Domingo sa may malapit sa amin. Tuwing maglalakad ako papasok ng aming opisina, andun ang mukha ng bata na may nakapintang ngiti. Wala rin akong magawa kundi suklian ko siya ng isa ring ngiti. At kung sa gabi naman pauwi na ako ng bahay, andun ulit siya nakangiti. Hindi niya alintana ang hirap ng buhay bagamat ang kanyang silungan ay ang hapdi ng sikat ng araw sa umaga at ang kukuti kutitap na bituin sa gabi. Hindi ko alam ang kwento niya. Hindi ko alam kung ilang beses sa isang araw sila kumakain. Hindi ko alam kung saang probinsiya sila galing ng kanyang mga magulang at kung paano sila napadpad sa Kamaynilaan. Hindi ko alam kung saan sila natutulog kapag malakas ang ulan o kung bumabaha man sa lugar. Ang alam ko lamang ay may hatid na kasiyahan sa kanyang ngiti na tila bagang nagwiwika na ‘Wag kang mag-alala, pasasaan ba’t magiging maganda ang araw ko!’

Sa panahon ngayong kayhirap maghanap ng kasiyahan sa buhay, hindi naman makakasama kung tayo ay tumingin tingin sa mga lugar na hindi natin inaasahang tingnan. Kalimitan kasi, naroon ang ating mga hinahanap. Sa mga sulok ng kalye, makikita natin ang isang inang nagpapakain sa kanyang anak. Sa isang bangketa, makikita natin ang isang matandang nagtitiyaga na magbenta ng kendi at sigarilyo upang may maipangtawid lamang sa araw. Sa ilalim ng tulay, makikita natin ang mag-asawang naglalambingan at nagkakatuwaan, hindi alintana ang ingay at usok na ibinubuga ng mga humaharot na bus at jeep. Sa isang kalsada sa N. Domingo, nakita ko ang ngiting nagbibigay pag-asa sa akin. Pag-asang sa darating na panahon, ngingiti na lamang tayo at ipagkikibit balikat ang anumang suliraning dumaan sa ating buhay. Magmasid tayo nang tayo’y matuto!

Hay Buhay!

‘Hay buhay,’ ito ang naging pambungad ng isang batang nagtitinda ng sampaguita minsan nang kumain ako sa isang karinderya sa may katipunan. Ang bata ay nasa edad na 7 o walong taon. Nagkatinginan lamang kaming mga kumakain na para bang nakikiramdam sa panaghoy ng isang murang bata tungkol sa buhay.

Isang natural na pangitain ang mga batang naglipana sa kalsada sa Kalakhang Maynila upang mamalimos o kung hindi naman ay maglako ng sigarilyo, kendi o pamunas ng mga nagmamaneho ng sasakyan. Dito nga sa may kahabaan ng Aurora kapansin pansin ang mga batanga sumasakay ng jeep at magpupunas ng mga sapatos ng mga pasahero at manghihingi ng kaunting barya. Mas lalo silang dumami noong nakaraang Disyembre kung saan mas madaling manghingi dahil na rin sa Kapaskuhan. Ang dating hindi normal na pangitain ay nagiging normal sa mga mata ng tao. Ang dapat na binibigyang solusyon sa problema ng kahirapan sa Kalakhang Maynila ay nagiging normal dahil na rin sa araw-araw na pakikisalamuha sa mga batang nagpapatintero sa daan at sa mga batang babaeng may bitbit na sanggol upang magmakaawa.

Hindi dapat nangyayari ang mga ganito subalit sa isang bayang maliit ang oportunidad upang makipagsabayan, patuloy na lumulubog sa kahirapan ang karamihan sa atin. Ang hindi pantay na oportunidad sa pag-ahon sa pagitan ng mga may kaya at ng mga walang wala ay patuloy na lumalala. Sa isang pag-aaral ng National Statistics Office ang pagitan ng mga mayayaman at ng mga mahihirap ay lumalaki. Ayon pa rin sa pag-aaral, ang sampung porsyento ng mga mayayamang pamilya ay nakikinabang sa 1/3 na kabuuang kinikita ng bansa. Ibig sabihin ang 1.74 milyon na mayayamang pamilyang Pilipino ay nakakakuha ng 36 porsyentong part eng kabuuang kita ng bansa na umaabot ng 3 trilyon piso ayon sa talaan noong 2006. Ibig sabihin ang mga mayayamang pamilya ay patuloy na yumayaman habang ang mga mahihirap na pamilya ay patuloy na naghihirap.

Hindi na ito nakakatuwa. Bagamat ipinapangalandakan ng ating pamahalaan na gumaganda daw ang ating pambansang ekonomiya, ang tanong ay para kanino at nasaan ang sinasabing pagganda ng ating ekonomiya. Maaaring sa pagdating ng panahon dadami pa rin ang mga batang magtitinda ng sampagita, sigarilyo, kendi at pamunas. Dadami na rin ang mga mag-aagawang makasakay ng jeep at mamalimos. Walang makakapansin nito kasi normal nang tingnan ang mukha ng kahirapan. Hay buhay!

Pagbabalik-Tanaw

Ang Pagluluwal ng Batas Pampangisdaan

Sa darating na Pebrero 2008, gugunitain natin ang ika-10 Anibersaryo ng pagsasabatas ng Batas Republika Bilang 8550 o ang Batas Pampangisdaan ng Pilipinas. Sa loob ng isang dekadang pagpapatupad ng nasabing batas, ano na ba ang kinahinatnan ng mga pamilyang mangingisda? Naging tuntungan ba nila ang Batas Pampangisdaan upang maigpawan ang matinding pagdarahop at suliraning kanilang kinakaharap sa pang-araw araw na pamumuhay? Lumawak nga ba ang partisipasyon ng mga maliliit na mangingisda sa pamamahala ng likas yamang dagat? Layunin ng papel na ito na tingnan ang kinahitnan ng mga pangakong hatid ng Batas Pampangisdaan. Una, hangad ng artikulo na suriin ang pagiging epektibo nito bilang isang mekanismo upang labanan ang kahirapan sa mga pamayanan sa baybayin. At pangalawa, nais ring tingnan nito ang kahalagahan ng batas upang palakasin ang papel ng mga mangingisda sa pamamahala ng likas yamang dagat.

Bagamat naipasa ng Kongreso ang Batas Pampangisdaan noong 1998, ang kampanya ng sektor ng mga mangingisda ukol dito ay nag-umpisa na ng mga nakaraang taon. Itinanim ang butil para sa pagsulong ng Batas noong Marso 1987 nang magpatawag ng Pambansang Kongreso ang Bigkis-Lakas ng mga Mangingisda, isang malawak na asosasyon at pederasyon ng mga mangingisda. Nagbunga ang pagsasama ng iba’t ibang grupo ng mangingisda ng isang burador na kinilalang Unity Bill pampalit sa Presidential Decree 704 na pinatupad noong panahon ng Pangulong Ferdinand Marcos. Ang nasabing burador ay ipinasa at tinalakay sa ika-8 Kongreso. Dahil na rin sa pagtutol ng mga komersyal na mangingisda, hindi naisulong ang Unity Bill. Muli itong ipinasok sa ika-9 na Kongreso sa pangunguna ng National Coalition for Fisheries and Aquatic Resources (NACFAR). Mula sa grupong ito nabuo naman ang NGO Technical Working Group for Fisheries Reform and Advocacy na sa kasalukuyan ay mas kilala sa tawag na NGOs for Fisheries Reform (NFR). Hindi rin ipinalad na maipasa sa ika 9 na Kongreso ang Batas Pampangisdaan.

Sa ilalim ng pamahalaan ni dating Pangulong Fidel Ramos, nabuo ang Social Reform Agenda (SRA) na naglalayong palakasin ang partisipasyon ng mga batayang sektor ng lipunan sa pamamahala. Kasama sa mga layunin ng SRA ang makapagbuo ng isang bagong Batas Pampangisdaan. Inihain sa ika-10 Kongreso noong Hulyo 1995 ang SRA Consensus Bill. Ito ay hayagang itinukoy ni Pangulong Ramos bilang isa sa mga pangunahing batas na isinusulong ng kanyang pamahalaan. Noong Pebrero 1998, ipinasa ng Kongreso ang Batas Republika Bilang 8550 o ang Batas Pampangisdaan ng Pilipinas.

Isang Dekada Na: Hirap pa rin ang Mangingisda

Bilang isang batas na naglalayong maiangat ang kabuhayan ng kalakhang mangingisda sa bansa, ang Batas Pampangisdaan ay naglaan ng mga panukalang nagbibigay kiling sa mga mahihirap na mangingisda sa paggamit ng pangisdaan. Kaya nga inilaan para sa mahigit na 1.7 milyong maliliit na mangingisda ang 15 kilometrong katubigang munisipal upang kanilang pagyamanin at gamitin para pagkunan ng pagkain at ikabubuhay. Sa halip na mabigyan ng pag-asang makaahon sa hirap, marami pa rin sa mga mangingisda ang nagdarahop. Itinuturing pa rin ang mga mangingisda bilang pinakahamahirap sa lahat ng mga mahihirap sa bansa. Isang patunay nito ay ang tala ng National Statistical Coordination Board na naglalarawan na mahigit 43 porsyento ng mga mangingisda ay kumikita ng kulang sa kanilang pangangailangan sa pang-araw-araw na pamumuhay. Tingnan ang Table 1.

Table 1. Bilang ng Naghihirap bawat Sektor, 2003
Sektor	Bilang ng Naghihirap (%)
Magsasaka	42.4
Mangingisda	43.6
Kababaihan	29.0
Kabataan	23.5
Matatanda	18.4
Maralitang Tagalunsod	15.9
Migrante at pormal na sektor ng manggagawa	18.4
Halaw sa NSCB( http://www.nscb.gov.ph/poverty/2000-2003/pov_inc_00_03.asp)

Ang kahirapang ito na laganap sa mga pamayanan sa baybayin ay bunga ng bumababang kita ng mga mangingisda dala na rin ng paunti nang paunting huling isda. Hindi naman na ito kataka-taka dahil halos lahat na ng mga pangunahing pinagpapangisdaan ay nasa malala nang kundisyon. Bukod pa sa suliraning pagkasira ng mga bakawanan at bahura, mayroon pa ring mga probisyon sa Batas Pampangisdaan na hindi pa ipinapatupad. Kabilang dito ang Seksyon 108 na nagtatakda ng tiyak na pabahay at palupa sa mga mangingisda. Malaki sana ang papel na gagampanan ng mga lokal na pamahalaan dito. Subalit dahil na rin sa kawalan ng pondo at sapat na kakayanang ipatupad ang probisyon, marami pa rin sa mga mangingisda ang nanganganib na mapaalis sa kanilang kasalukuyang tinitirhan. Dagdag pa dito ay ang pagbibigay ng karapatan sa mga pribadong may-ari ng aplaya sa halip na unahin ang batayang pangangailan ng mga mangingisda sa pabahay at palupa. Kung sana ipinatupad ng maayos ang Batas Pampangisdaan, kung ang mga komersyal na namamalakaya ay hindi na pumapasok sa 15 kilometrong katubigang munisipal, kung iniiwasan na lamang ang paggamit ng mga nakakasirang gamit sa pangingisda katulad ng dinamita at lason at kung ang mga pamilyang mangingisda ay mabigyan ng tiyak na pabahay at palupa, disin sana ay gagaan ang pamumuhay nila.

Isang Dekada Na: Hindi Pa rin Marinig ang mga Boses Nila

Maganda rin ang hangarin ng Batas Pampangisdaan upang mabigyan ng representasyon ang mga maliliit na mangingisda sa mga pormal na istruktura katulad ng Fisheries and Aquatic Resources Management Council (FARMCs) at National Anti-Poverty Council (NAPC). Sa katunayan, ang mga lokal na FARMCs ang karaniwang sumusulong sa mga kagalingan ng pangisdaan sa tulong na rin ng mga organisasyon at lokal na pamahalaan. Ang mga lokal na FARMCs din ang nangunguna sa pagpapatupad ng Batas Pampangisdaan at mga lokal na ordinansa sa pamamagitan ng Bantay Dagat. Sa ilalim naman ng NAPC, mayroong itinatag na NAPC-Fisherfolk Cluster kung saan naging tagpo ito ng mga pag-uusap tungkol sa isyu ng Vannamei o White Shrimp at ang Comprehensive National Fisheries Industry Development Plan (CNFIDP), isang plano para sa sektor ng pangisdaan para sa darating na 25 taon. Subalit hindi rin nakaiwas sa puna ang mga institusyong ito. Marami pa ring lugar ang walang mga FARMCs. At kung meron man, walang sapat na tulong ang ilan dahil na rin sa kakulangan sa kakayahan ng ilan sa mga Municipal Agriculturists o lokal na pamahalaan na magpatupad ng mga programa para sa kagalingan ng pangisdaan. Kadalasan nakatutok ang mga ito sa pagpapaunlad ng agrikultura. Sa kabilang banda, hindi pa rin nabubuo ang National FARMC, bagay na ikinababahala ng maraming miyembro ng civil society sa kadahilanang hindi na dumadaan sa proseso ng konsultasyon ang mga programa ng Bureau of Fisheries and Aquatic Resources (BFAR). Katulad rin ng puna sa hangarin ng Batas Pampangisdaang sugpuin ang kahirapan, ang pagkakaroon ng representasyon ng hanay ng mga mangingisda sa pamahalaan ay naaantala rin dahil sa kakulangan o kawalan ng implementasyon.

Pagtanaw sa Kinabukasan: Hamon sa Sektor ng Pangisdaan

Mas matindi ang kakaharapin ng sektor ng pangisdaan sa mga darating na panahon. Dala ito ng pagsulpot ng maraming suliraning hindi pa saklaw ng Batas Pampangisdaan. Una rito ang isyu ng pagbabago ng klima o climate change na nagpapahina sa mga bahura at nagpapabago ng temperatura ng tubig dagat. Nakakakapekto naman ito sa mga natural na kalagayan ng mga isda. Ikalawa, ang mga pamayanan sa baybayin rin ang pangunahing naaapektuhan ng mga kalamidad katulad ng matinding bagyo, unos at pagguho ng lupa. Ang nangyari sa mga bayan ng Real at Infanta sa Quezon ay nagpapatunay nito. Pangatlo, hindi rin matatawaran ang masamang epekto ng minahan at ng mga oil spills sa likas yamang dagat. Ang mga nangyari sa Rapu-Rapu, Albay at ang pagtagas ng langis sa Guimaras ay mga hamon na dapat tugunan ng mga mangingisda, ng lokal na pamahalaan at iba’t ibang ahensiya ng pamahalaan.

Higit ang pangangailangan sa pagkakaisa sa kasalukuyan dahil na rin sa mga matitinding hamon na mga ito. Sa darating na Pebrero 2008, sana’y magkasama sama muli ang mga dating organisasyon at grupong matagal nang ipinaghiwalay ng pagkakaiba sa prinsipyo at paniniwala. Kung pag-iisipan, iisa lang naman ang hangarin ng mga grupong ito. Yaon ay ang mapaunlad ang pangisdaan upang maigpawan ang kahirapan at ang mabigyan ng pagkakataong marinig ang boses ng mga mangingisda.

Talasanggunian:

Balderrama, Benedict. Philippine Fisheries Code: Lessons, Issues and Concerns on its Implementation and Enforcement from Village to National Level. SIKAT: Quezon City. n.d.

________________. Comprehensive National Fishery Industry Development Plan (CNFIDP). Department of Agriculture-Bureau of Fisheries and Aquatic Resources Quezon City, 2006.

http://www.iso.org.ph/

http://www.nscb.gov.ph/poverty/2000-2003/pov_inc_00_03.asp